Choroby

Choroby grzybowe zbóż

Brunatna plamistość liści

Brunatna plamistość liści rozwija się w temperaturach z zakresu 10°C–18°C przy wilgotności powietrza około 80%. Objawy plamistości liści zbóż widoczne są w postaci brunatnych plam z chlorotyczną obwódką, które wraz z rozwojem zlewają się, zajmując nieraz całe liście roślin.

Fuzarioza kłosów zbóż

Fuzarioza kłosów rozwija się przy wilgotności powietrza przekraczającej 85% oraz średniej dobowej temperaturze na poziomie ok. 25°C. Kłosy, które zostały porażone, żółkną i zwężają się, a ich powierzchnię pokrywa biały lub różowy nalot. Porażone ziarno ulega zniekształceniu, a także może być zanieczyszczone mykotoksynami.

Łamliwość źdźbła zbóż i traw

Łamliwość podstawy źdźbła rozwija się przy temperaturach rzędu 2–10°C i wilgotności powietrza 80–90%. Objawy choroby można zauważyć już jesienią, jednak wiosną stają się bardziej widoczne – są to kremowo-brązowe nekrozy z ciemną obwódką, które wraz z rozwojem mogą zająć cały obwód źdźbła.

Mączniak prawdziwy zbóż i traw

Mączniak prawdziwy atakuje nie tylko uprawy zbóż, ale i innych roślin użytkowych. Rozwija się niezależnie od warunków wilgotnościowych, w temperaturze 10–15°C. Biały nalot, na którym widoczne są czarne owocniki świadczy o tej chorobie grzybowej.

Rdze zbóż

Rdza żółta zbóż atakuje głównie pszenicę, jęczmień i owies, natomiast rdza brunatna pojawia się w uprawach pszenicy i żyta. Objawy chorób grzybowych z tej grupy widoczne są w postaci skupisk urediniospor barwy żółtej lub brunatnopomarańczowej, zależnie od odmiany.

Rynchosporioza zbóż

Rynchosporioza atakuje głównie uprawy jęczmienia i żyta. Objawia się obecnością owalnych, chlorotycznych, żółtych plam, które następnie stają się bladoszare.

Septoriozy

Septoriozy to choroby grzybowe roślin atakujące głównie pszenicę i pszenżyto. Septorioza liści objawia się w postaci jasnobrunatnych plam z chlorotyczną obwódką, natomiast objawy septoriozy plew to bruntane lub fioletowo-brunatne plamy, rozwijające się ku dołowi.

Choroby grzybowe rzepaku

Czerń krzyżowych

Rozwojowi czerni krzyżowych w rzepaku sprzyja wysoka wilgotność powietrza i temperatury powyżej 20°C. Choroba grzybowa roślin objawia się na łodygach, ogonkach liściowych i łuszczynach w postaci ciemno-brunatnych, lekko zagłębionych plam. Młode łuszczyny, które uległy porażeniu zamierają, natomiast starsze przedwcześnie dojrzewają i osypują się.

Sucha zgnilizna kapustnych

Sucha zgnilizna rzepaku może pojawić się jeszcze jesienią, porażając siewki – to wtedy jest najgroźniejsza. Wiosenne objawy choroby to przewężenie szyjki korzeniowej i części korzenia oraz brunatne plamy z piknidiami na łodygach, prowadzące do korkowacenia i przedwczesnego dojrzewania rzepaku.

Szara pleśń

Szara pleśń powoduje gnicie nadziemnych części roślin. Przy wysokiej wilgotności powietrza na pędach pojawia się brunatno-szary, pylący nalot. Zainfekowane części rośliny należy odcinać.

Zgnilizna twardzikowa

Zgnilizna twardzikowa rzepaku rozwija się przy podwyższonej wilgotności, kiedy temperatury przekraczają 20°C. Na porażonych liściach i łodygach widoczne są brunatne plamy, a wewnątrz łodyg biała grzybnia.

Choroby grzybowe kukurydzy

Fuzarioza kolb kukurydzy

Fuzarioza kolb może być efektem wcześniejszego porażenia zgorzelą podstawy łodygi i zgnilizną korzeni. Rozwojowi choroby sprzyjają ciepłe i wilgotne warunki. Objawia się obecnością białej lub różowej grzybni na ziarnach i liściach okrywowych kolb. Wczesne porażenie prowadzi do obumierania ziarniaków, a późniejsze do słabszego wypełnienia ziarna i obniżenia jego jakości czy zanieczyszczenia mykotoksynami.

Głownia pyląca i głownia guzowata

Głownia guzowata objawia się naroślami powstającymi na kolbie, które początkowo są jasne i jędrne, a z czasem stają się ciemniejsze, pomarszczone i popękane. Objawy głowni pylącej widoczne są na wiechach, które wyglądają na spalone, i kolbach, które po zawiązaniu nabierają masę grzybni i zarodników.

Zgnilizna korzeni i zgorzel podstawy łodygi

Zgnilizna korzeni i zgorzel podstawy łodygi często rozwija się wskutek wcześniejszych uszkodzeń roślin spowodowanych zgorzelą siewek. Pierwsze objawy choroby obejmują więdnięcie i zasychanie liści. W warunkach ciepłych i wilgotnych tkanki wewnątrz łodygi zaczynają gnić. Porażone kolby wyginają się w dół, a ziarno może zostać zanieczyszczone mykotoksynami.

Choroby grzybowe roślin

Choroby grzybowe roślin stanowią znaczący problem, wpływający negatywnie na produkcję rolną na całym świecie. Wpływają negatywnie na wysokość i jakość plonu. Objawy chorób grzybowych mogą być bardzo zróżnicowane, dlatego w celu efektywnego przeciwdziałania istotne jest prawidłowe rozpoznanie i odpowiednio dobrana strategia ochrony fungicydowej.

Choroby grzybowe roślin – zapobieganie

Odpowiednia agrotechnika jest kluczowa dla zapobiegania rozprzestrzenianiu się chorób grzybowych. Przede wszystkim konieczna jest eliminacja resztek pożniwnych, zwłaszcza jeżeli rośliny były porażone oraz zachowanie czystości narzędzi rolniczych, które mogłyby przenieść choroby na zdrowe rośliny. Warto unikać moczenia liści podczas podlewania roślin, ponieważ wysoka wilgotność stwarza dobre warunki do rozwoju chorób.

Zbyt duża gęstość siewu, utrudniająca przewietrzanie i niewłaściwe nawożenie, powodujące niedobór składników pokarmowych, również może zwiększyć podatność roślin na choroby grzybowe.

Dobór odmian odpornych

Wybór właściwych odmian zbóż ma niebagatelny wpływ na zdrowie upraw. Istnieją odmiany roślin o podwyższonej odporności na konkretne choroby grzybowe, dlatego też dobór odmian powinien uwzględniać lokalne warunki i zalecenia.

Ochrona fungicydowa

Stosowanie fungicydów to skuteczny sposób ochrony roślin uprawnych przed chorobami grzybowymi. W zależności od przeznaczenia stosuje się je zapobiegawczo lub interwencyjnie. Aby zyskać maksymalną efektywność, fungicydy należy stosować zgodnie z zaleceniami producenta, bezwzględnie przestrzegając okresów karencji.

Uprawa przedsiewna

Przedsiewna uprawa gleby stanowi istotny krok w strategii zwalczania chorób grzybowych roślin, mający na celu zminimalizowanie ryzyka ich wystąpienia. Odpowiednie przygotowanie gleby przed siewem sprawia, że grzyby chorobotwórcze w glebie występują w mniejszej ilości, a także wpływa pozytywnie na kondycję roślin.

Najczęściej zadawane pytania (FAQ)

Najczęstsze choroby grzybowe roślin zbożowych

Do najważniejszych chorób grzybowych zbóż zaliczamy mączniaka prawdziwego, fuzariozy, rdze, septoriozy i łamliwość podstawy źdźbła.

Skuteczne metody zwalczania chorób grzybowych

Choroby grzybowe roślin wymagają odpowiedniej strategii zwalczania, obejmującej dobór odmian o podwyższonej odporności na poszczególne choroby, odpowiednią agrotechnikę oraz stosowanie fungicydów.

Dlaczego agrotechnika jest ważna w profilaktyce chorób grzybowych?

Eliminacja resztek pożniwnych zapobiega porażeniu uprawy następczej, natomiast utrzymanie czystości narzędzi rolniczych zapobiega rozprzestrzenieniu chorób na zdrowe uprawy.

Czy istnieją odmiany zbóż odporne na choroby grzybowe?

Istnieją odmiany zbóż o podwyższonej odporności na poszczególne choroby grzybowe. Odpowiednie dopasowanie do lokalnych warunków i zaleceń umożliwia zachowanie zdrowia uprawy na wysokim poziomie.

Bibliografia

Lenc, L., & Jończyk, K. (2019). Fuzarioza kłosów oraz występowanie i szkodliwość grzybów zasiedlających ziarno wybranych odmian pszenżyta ozimego (Triticale) uprawianego w systemie ekologicznym. Progress in Plant Protection, 59(4).

Różewicz, M. (2021). Problematyka porażenia grzybami Fusarium w uprawach zbóż oraz związane z tym występowanie w ziarnie mikotoksyn i ich szkodliwość dla zwierząt. Wiadomości Zootechniczne, 1-2.

Sawinska, Z., Blecharczyk, A., & Małecka-Jankowiak, I. (2019). Wpływ wieloletniej monokultury na porażenie żyta ozimego przez choroby w zależności od nawożenia. Fragmenta Agronomica, 36(3).

Szwarc, J., Kurasiak-Popowska, D., Tomkowiak, A., & Skowrońska, R. (2019). Molekularna ocena odporności na mączniaka prawdziwego zbóż i traw (Blumeria graminis f. sp. tritici) wybranych genotypów pszenicy ozimej analizowanych w doświadczeniach porejestrowych. Progress in Plant Protection, 59(1).

Bociankiewicz, O., & Żak, F. Identyfikacja genów Lr10 i Lr19 warunkujących odporność pszenicy zwyczajnej (Triticum aestivum L.) na rdzę brunatną w polskich odmianach tego zboża. Wybrane zagadnienia z zakresu rolnictwa, 13.

Kalinowski, M. (2020). Rynchosporioza liści zbóż z materiału siewnego. Tygodnik Poradnik Rolniczy, (14 [828]).

Arseniuk, E., & Kowalska, L. (2019). Opracowanie i wykorzystanie metod biotechnologicznych skracających cykl hodowlany i zwiększających efektywność selekcji genotypów ozimej pszenicy i ozimego pszenżyta o podwyższonej odporności i tolerancji na septoriozę liści i plew [czynnik sprawczy: Para. Biuletyn Instytutu Hodowli i Aklimatyzacji Roślin, (286), 67-69.

Starzycki, M. (2019). Badanie bioróżnorodności gatunków z plemienia Brassicaceae w celu otrzymania form rzepaku ulepszonych pod względem odporności na patogeny. Biuletyn Instytutu Hodowli i Aklimatyzacji Roślin, (286), 207-209.

Starosta, E., Szwarc, J., Pawłowicz, I., & Niemann, J. Ekspresja wybranych genów odporności na suchą zgniliznę kapustnych u mieszańców oddalonych z rodzaju Brassica.

Czembor, E., & Frasiński, S. (2019). Poszukiwanie form kukurydzy o wysokiej odporności na fuzariozę kolb i zgorzel podstawy łodygi powodowane przez grzyby z rodzaju Fusarium spp. Biuletyn Instytutu Hodowli i Aklimatyzacji Roślin, (286), 223-226.

Bereś, P. K., Siekaniec, Ł., & Kontowski, Ł. (2022). Występowanie chorób kukurydzy (Zea mays L.) powodowanych przez grzyby na polach prowadzonych w wieloletniej monokulturze w południowo-wschodniej Polsce w latach 2010–2021Occurrence of maize (Zea mays L.) diseases caused by fungi on long-term monoculture fields in south-eastern Poland in 2010–2021. Progress in Plant Protection, 62(2), 117-127.

Czembor, E., & Frasiński, S. (2020). Monitorowanie populacji grzyba Ustilago maydis, sprawcy głowni guzowatej kukurydzy na terenie Polski w latach 2016–2019. Biuletyn Instytutu Hodowli i Aklimatyzacji Roślin, (293), 3-13.