Sporysz

Choroby

Objawy występowania sporyszu

Sporysz zbóż i traw można rozpoznać po charakterystycznej cieczy wydzielanej przez kłosy, zwanej rosą miodową. Jest ona kleista, żółtawa i zawiera zarodniki konidialne. Jej słodki smak przyciąga owady, które roznoszą zarodniki na inne rośliny, powodując wtórne infekcje. Faza wydzielania rosy miodowej trwa około dwóch tygodni, po czym w dojrzewających kłoskach zaczynają formować się sklerocja. Mają one brunatnofioletową barwę, a ich długość wynosi od kilku milimetrów do 6 centymetrów, zależnie od gatunku rośliny i liczby zainfekowanych kłosów. Sklerocja opadają na glebę przed zbiorami lub pozostają na kłosach, zanieczyszczając materiał siewny.

Jak rozpoznać sporysz?

Sporysz poraża wyłącznie młode, zazwyczaj niezapylone zalążnie zbóż i traw, co odróżnia go od innych patogenów grzybowych.

Kiedy może się pojawić sporysz zbóż i traw?

Sporysz najlepiej rozwija się w wilgotnych i ciepłych warunkach atmosferycznych, ponieważ wtedy dochodzi do spadku ilości żywotnego pyłku, a zapylanie kwiatów jest opóźnione. Mimo to, aby zarodniki się rozwinęły, konieczny jest okresowy spadek temperatury.

Sporysz – szkodliwość

Sporysz prowadzi do skażenia ziaren toksycznymi alkaloidami, które są niebezpieczne zarówno dla ludzi, jak i dla zwierząt. Już niewielkie zanieczyszczenie, powyżej 0,1% może spowodować zatrucie sporyszem, przez co nie nadaje się ono do produkcji pasz czy etanolu. Ponadto zainfekowane zboża i trawy mają niższą wydajność. 

Zapobieganie powstawaniu alkaloidów sporyszu

Aby zapobiec występowaniu sporyszu zbóż i traw, należy skoncentrować się na odpowiedniej agrotechnice. Kluczowe jest użycie kwalifikowanego materiału siewnego, który nie zawiera sklerocjów. Siew powinien być przeprowadzany terminowo, a resztki pożniwne należy starannie przyorywać, aby ograniczyć ryzyko porażenia. Należy również zadbać o odpowiedni płodozmian oraz zrównoważone nawożenie, a także unikać nawadniania i stosowania środków ochrony roślin w okresie kwitnienia zbóż.

Sporysz – zwalczanie

Niestety zwalczanie sporyszu nie jest możliwe, dlatego należy stosować wszelkie działania zapobiegawcze, aby nie dopuścić do jego rozwoju. Warto również postawić na wybór odmiany o wysokiej oporności na sporysz, co zapewni dodatkową ochronę przed chorobą.

Gdzie występuje sporysz?

Sporysz atakuje około 400 gatunków traw oraz wszystkie zboża. Najczęściej występuje na plantacjach żyta, rzadziej można spotkać sporysz w pszenicy, pszenżycie, jęczmieniu. Może występować również w ryżu.

Sporysz – cykl rozwojowy

Sporysz zimuje w glebie w formie przetrwalników zwanych sklerocjami, które pozostają po żniwach. Wiosną sklerocja kiełkują, tworząc owocniki workowe z licznymi zarodnikami, które są roznoszone przez wiatr i owady, by zainfekować rozwinięte kwiaty. Następnie zarodniki kiełkują, przekształcając się w stadium konidialne.

Jakie są przyczyny rozwoju sporyszu?

Nieodpowiednia agrotechnika, monokultura zbożowa oraz wilgotna, ciepła pogoda z okresowymi ochłodzeniami sprzyjają rozwojowi sporyszu.

Jakie są skutki rozwoju sporyszu?

Rozwój sporyszu w uprawach może doprowadzić do skażenia ziaren alkaloidami, które poważnie zagrażają zdrowiu ludzi i zwierząt. Zatrucie sporyszem może być przyczyną halucynacji, przykurczów mięśni, a nawet martwicy tkanek. Ponadto może spowodować znaczne obniżenie plonu.

Dopuszczalne limity sporyszu

Współcześnie zatrucia alkaloidami sporyszu, prowadzące do ergotyzmu, zostały praktycznie wyeliminowane dzięki odpowiednim regulacjom. Nowe przepisy, obowiązujące od 1 lipca 2024 roku, określają dopuszczalny limit zawartości sporyszu na 0,2 g/kg.