Fungicydy (środki grzybobójcze) odgrywają kluczową rolę w rolnictwie, chroniąc rośliny uprawne przed chorobami grzybowymi, które mogą znacząco obniżać plony oraz ich jakość. Grzyby chorobotwórcze atakujące rośliny uprawne mogą uszkadzać ich liście, korzenie, owoce, kwiaty i nasiona. Odpowiednio dobrane fungicydy hamują rozwój grzybów, co sprawia, że są one powszechnie wykorzystywane zarówno w profilaktyce, jak i zwalczaniu chorób. Środki grzybobójcze wspierają zdrowotność roślin, ograniczając w ten sposób straty ekonomiczne i podnosząc stabilność produkcji rolniczej. Szczegółowy podział fungicydów ułatwia ich dobór.

Rodzaje fungicydów — właściwości

Fungicydy klasyfikuje się według kilku różnych kryteriów, do których zaliczamy: mechanizm działania, sposób działania na patogeny, pochodzenie chemiczne czy też zakres działania.

1. Podział fungicydów według mechanizmu działania substancji aktywnych:

Ze względu na działanie substancji aktywnych można wyróżnić fungicydy o działaniu:

• kontaktowym (powierzchniowym) — tworzące na powierzchni rośliny barierę ochronną uniemożliwiając między innymi kiełkowanie zarodników grzybów oraz ich kolonizowanie;
• układowym (systemicznym), które wnikają do wnętrza rośliny i rozprzestrzeniają  się przez wiązki przewodzące;
• wgłębnym — translaminarnym (miejscowym), które transportowane są w głąb tkanek liścia, jednak nie przemieszczają się w roślinie. Działają  w miejscu naniesienia i wnikają jedynie do kilku warstw komórek.

 2. Podział fungicydów według sposobu działania na patogen:

• fungicydy zapobiegawcze (prewencyjne), które zapobiegają rozwojowi grzybów na roślinach, chroniąc je przed infekcją;
• fungicydy interwencyjne (kuracyjne) stosowane już po wystąpieniu infekcji, zatrzymujące rozwój chorób powodowany przez grzyby patogeniczne;

3. Podział fungicydów według pochodzenia chemicznego:

• organiczne fungicydy chemiczne, czyli syntetyczne związki chemiczne, np. ditiokarbaminiany, triazole czy karboksyamidy;
• nieorganiczne fungicydy, do których należą związki mineralne, np. siarka czy związki miedzi;
• biologiczne fungicydy oparte na naturalnych organizmach, takich jak bakterie lub grzyby. Konkurują one o zasiedlenie części roślin z patogenami chorobotwórczymi.

4. Podział fungicydów według spektrum działania:

• fungicydy wąskiego spektrum działające na specyficzne grupy patogenów grzybowych;
• fungicydy szerokiego spektrum, które są skuteczne wobec wielu różnych gatunków grzybów chorobotwórczych.

Każdy z powyższych rodzajów środków grzybobójczych ma specyficzne zastosowania, zależnie od rodzaju choroby, warunków środowiskowych i etapu rozwoju rośliny.

Fungicydy kontaktowe — działanie

Aby uzyskać optymalne rezultaty, fungicydy należy stosować w odpowiednich dawkach i warunkach.

Fungicydy kontaktowe (powierzchniowe) chronią rośliny uprawne przed chorobami grzybowymi, działając na powierzchni roślin. Tworzą solidną warstwę ochronną, która skutecznie chroni rośliny przed infekcjami grzybowymi. Po aplikacji przylegają do zewnętrznych części roślin, takich jak liście i łodygi, hamując wzrost i rozwój patogenów grzybowych. Grzybobójcze środki kontaktowe najczęściej stosowane są w sposób prewencyjny, co oznacza, że aplikowane są przed wystąpieniem choroby, aby zapobiegać infekcjom. Ich skuteczność może być jednak ograniczana przez czynniki atmosferyczne, takie jak deszcz czy silny wiatr, które mogą usuwać je z powierzchni roślin. Powoduje to konieczność powtarzania zabiegów fungicydowych, zwłaszcza po intensywnych opadach.

Ważne jest, aby środki grzybobójcze stosować w odpowiednich dawkach i warunkach, aby uzyskać optymalne rezultaty. Fungicydy kontaktowe nie mają zdolności przenikania do wnętrza rośliny, co ogranicza ich skuteczność w przypadku patogenów, które już wniknęły do tkanek roślinnych. Mimo tych ograniczeń preparaty kontaktowe stanowią istotne narzędzie w ochronie roślin, pomagając zredukować ryzyko wystąpienia chorób grzybowych.

 Jak działają fungicydy wgłębne?

Środki grzybobójcze o działaniu wgłębnym, działają na zasadzie wnikania do wnętrza rośliny. Po zastosowaniu środki te są absorbowane przez tkanki roślinne. Substancje te nie przemieszczają się do innych struktur roślinnych, działając skutecznie wyłącznie w miejscu aplikacji na roślinie. Fungicydy wgłębne stanowią skuteczne zabezpieczenie przed infekcją. Niszczą kiełkujące strzępki grzyba wnikające do tkanek roślin, zapobiegając dalszej penetracji grzybni w roślinie.

Fungicydy wgłębne charakteryzują się dłuższym działaniem, ponieważ po aplikacji pozostają w roślinie przez dłuższy czas. W odróżnieniu od fungicydów kontaktowych, środki o działaniu wgłębnym nie są tak silnie narażone na zmywanie przez deszcz. Dlatego też ich skuteczność utrzymuje się dłużej.

Mechanizm działania fungicydów systemicznych

Mechanizm działania fungicydów systemicznych (układowych) opiera się na ich zdolności do absorpcji i translokacji w obrębie tkanek roślinnych. Po aplikacji preparatu substancje systemiczne są wchłaniane przez organy roślin uprawnych, a następnie transportowane razem z sokami roślinnymi do różnych części rośliny, w tym do nowych pędów.

Systemiczne preparaty grzybobójcze działają na różne sposoby, zakłócając kluczowe procesy biochemiczne w komórkach grzybów. Przykładowo, niektóre z nich, jak triazole, hamują syntezę ergosterolu, co prowadzi do uszkodzenia błon komórkowych grzybów. Inne związki, do których należą na przykład benzimidazole, zakłócają procesy podziału komórek patogenów grzybowych. Niektóre fungicydy mogą też wpływać na transport wewnątrzkomórkowy, osłabiając grzyby i uniemożliwiając ich dalszy rozwój.

Dzięki powyższym mechanizmom środki systemiczne skutecznie zwalczają patogeny grzybowe oraz zapewniają długotrwałą ochronę przed nowymi infekcjami. Ich zdolność do przemieszczania się w tkankach roślinnych sprawia, że są mniej podatne na warunki atmosferyczne, co czyni je efektywnymi w dłuższym okresie.

Kiedy stosować fungicydy powierzchniowe?

Stosowanie fungicydów o działaniu powierzchniowym (kontaktowym) może mieć miejsce w kilku kluczowych sytuacjach. Najlepiej aplikować je w celu zapobiegania chorobom grzybowym, czyli przed wystąpieniem infekcji. W związku z tym są one często stosowane na etapie wczesnego wzrostu roślin, zwłaszcza w warunkach, które sprzyjają rozwojowi patogenów, takich jak wysoka wilgotność czy sprzyjające temperatury.

Dzięki preparatom o działaniu kontaktowym na powierzchni roślin powstaje fizyczna bariera ochronna, co znacząco zmniejsza ryzyko infekcji. Ponadto środki powierzchniowe należy stosować po silnych opadach deszczu, który poprzez wymywanie cieczy roboczej z powierzchni roślin osłabia skuteczność ich ochrony.

W przypadku wystąpienia objawów chorobowych na powierzchni roślin, kontaktowe środki grzybobójcze mogą być stosowane w celu ograniczenia rozprzestrzeniania się infekcji, ale  w mieszaninach z fungicydami działającymi interwencyjnie, które działają układowo.

Grzybobójcze środki ochrony roślin o działaniu powierzchniowym warto wykorzystywać w programach ochrony roślin w połączeniu z innymi metodami, aby minimalizować ryzyko wystąpienia odporności patogenów na fungicydy. Przykładem może być tu program rotacji fungicydów czy też stosowanie biologicznych środków ochrony roślin.

Fungicydy wgłębne – w jakiej sytuacji stosować?

Z reguły grzybobójcze środki o działaniu wgłębnym stosuje się zapobiegawczo.

Fungicydy wgłębne są szczególnie efektywne w przypadku chorób grzybowych, które są trudne do zwalczenia za pomocą fungicydów kontaktowych. Substancje te nie przemieszczają się w roślinie. Działają punktowo w miejscu aplikacji, chroniąc zaatakowane tkanki.

Z reguły grzybobójcze środki o działaniu wgłębnym stosuje się zapobiegawczo w celu ochrony roślin uprawnych przed spodziewanymi infekcjami. Można je jednak stosować także interwencyjnie, około 2-3 dni po wystąpieniu infekcji, gdy patogen jeszcze nie zdążył się rozprzestrzenić w tkankach rośliny.

Fungicydy wgłębne mogą być stosowane w pełni wegetacji, wykazują one także skuteczność podczas deszczowej pogody.

W przypadku fungicydów wgłębnych należy unikać stosowania tej samej substancji czynnej. Ochrona roślin za pomocą preparatów wgłębnych powinna stanowić część strategii integrowanej ochrony roślin. Ma to na celu maksymalizację skuteczności i ograniczenie ryzyka wystąpienia oporności patogenów na środki grzybobójcze.

Fungicydy układowe – kiedy będą najbardziej skuteczne?

Fungicydy układowe, znane również jako systemiczne, są najbardziej skuteczne w sytuacjach porażenia roślin, gdy patogeny grzybowe już wniknęły do ich tkanek. Ich skuteczność  wzrasta jeżeli zastosujemy na początku infekcji, wtedy,  gdy pojawiają się pierwsze objawy chorobowe, ponieważ mają zdolność do translokacji w obrębie rośliny, co umożliwia im dotarcie do miejsc, gdzie patogeny się rozwijają.

Dzięki temu środki o działaniu systemicznym zapewniają roślinom długotrwałą ochronę nowych przyrostów oraz obszarów, które mogą być narażone na infekcje. Fungicydy te są także skuteczne w sytuacjach, gdy działanie fungicydów kontaktowych okazuje się niewystarczające. Kluczowe jest również stosowanie preparatów systemicznych w ramach wspomnianej strategii integrowanej ochrony roślin.

Podział fungicydów ze względu na sposób działania

W zależności od sposobu działania na patogeny fungicydy można podzielić na 2 grupy, do których należą:  fungicydy zapobiegawcze i fungicydy interwencyjne.

Fungicydy zapobiegawcze zapobiegają infekcjom grzybowym przed ich wystąpieniem. Stosowane są, gdy istnieje wysokie ryzyko infekcji, tworząc solidną barierę ochronną na powierzchni roślin, co uniemożliwia patogenom wniknięcie do tkanek. Swoją skuteczność zawdzięczają zdolności przylegania do powierzchni roślin.

Fungicydy interwencyjne stosuje się gdy choroba już wystąpiła, ale patogeny dopiero zaczynają się rozwijać. Środki interwencyjne działają, ograniczając rozprzestrzenianie się infekcji. Posiadają zdolność do działania zarówno na powierzchni roślin, jak i w ich wnętrzu. Są bardziej efektywne niż fungicydy zapobiegawcze.

Fungicydy  zapobiegawcze i interwencyjne — czym się różnią?

Główne różnice między fungicydami  zapobiegawczymi i interwencyjnymi dotyczą ich terminu stosowania oraz długości działania.

Fungicydy zapobiegawcze są stosowane przed wystąpieniem choroby, aby chronić rośliny przed potencjalnymi infekcjami. Bariera ochronna, którą tworzą na powierzchni roślin, zapobiega wnikaniu patogenów. Ich skuteczność zależy od tego, czy są aplikowane przed kontaktem rośliny z patogenem, czy też nie. Poza tym fungicydy kontaktowe stosuje się częściej jak jeden raz w sezonie.

Z kolei fungicydy interwencyjne najlepiej działają we wczesnej fazie infekcji, co pozwala na powstrzymanie rozwoju grzybów patogenicznych. Ich skuteczność ogranicza się do krótkiego okna czasowego po zakażeniu, co daje możliwość opanowania choroby, zanim się rozwinie. Dzięki takiemu podejściu wydłuża się również ich działanie.